Даруй, сынок!

Сівыя пасмачкі валасоў выбіліся з-пад хусткі, пот градам каціўся, перамешваючыся са слязьмі, і ручайкі цяклі па дробных бароздках, якія праклалі маршчыны на схуднелым твары. Узбегла на пагорак (адкуль толькі сіла ўзялася?) i стала перад трактарам, засланяючы сабою дрэва. Бульдозер рэзка рвануў назад і спыніўся. — Ты што, старая? — Не бачыш, куды прэшся? Звар’яцела? — крыкнуў хлопец, вылазячы з кабіны трактара. — Перакур, хадзі сюды! — паклікаў ён свайго памочніка, маладога кірпатага дзецюка з доўгімі рудымі, як у дзяўчыны, валасамі. — Хлопчыкі, даражэнькія, не чапайце дубок, то ж сынок мой, Іванка, — скрозь слёзы прасіла жанчына. — Сапраўды, звар’яцела, — пацвердзіў свае словы трактарыст, — дрэва сынам называе… Ці ж нам гэта дрэва патрэбна? Загадаў старшыня, вось і валім. — А па мне няхай бы яно хоць трыста гадоў стаяла, — нібыта апраўдваючыся, сказаў памочнік, — а мо, і лепей будзе — разраўняем бугор, пшаніца тут закалосіць… Хлопцы завялі паміж сабой гаворку яшчэ аб нечым, а яна неяк адразу абмякла, адчула, што ні кроплі сілы не засталося ў яе целе, апусцілася на зямлю, каля дуба, ціхенька гладзіла шурпатую кару дрэва такою ж шурпатаю мазолістай рукой: “Ты памятаеш?..” Перад вачыма ўсплыло, як садзіла гэты дубок разам з бацькам. “Вось будзе тваім вартавым, Марыйка”, — успомніла бацькавы словы. Здаецца, зусім нядаўна было, а колькі часу прайшло. Загінуў на вайне бацька, а дубок стаяў, нібы помнік мінуламу. I вось ужо з мужам Пятром прыйшлі яны сюды. Такія радасныя, шчасцем свяціліся. Ды зусім кароткім было яно, тое шчасце… Нават і не верыцца, што жыло некалі ў сэрцы тое трывожна-шчымлівае пачуццё, якое завецца каханнем. Не паспелі маладыя намілавацца — вайна яшчэ раз напомніла аб сабе, праз шмат гадоў. Выбух на полі скалануў яе сэрца. Загінуў Пятрок, выратоўваючы дзяцей, якія знайшлі заржавелую міну і хацелі яе разабраць. Колькі слёз праліла яна тады тут, каля дрэва, колькі праклёнаў паслала небу. Але трэба было жыць, бо на руках застаўся сынок, кропля ў кроплю падобны да Пятра. Расло дрэва, падрастаў і сын. Разам з Іванкам прыходзілі яны сюды, падоўгу сядзелі, марылі аб тым, як сын закончыць школу, паступіць у лётнае вучылішча. А мо, калі-небудзь будзе пралятаць над вёскай, і яму будзе відзен іх дуб… I ў радасці, і ў горы пры-ходзіла яна да дрэва. Дуб быў для яе жывой істотай, з якой яна магла гаварыць, дзе магла аблегчыць сваю душу. Тут з радасцю і здзіўленнем першы раз убачыла свайго сына з дзяўчынай. Радасць была ад таго, што не толькі яна адна любіць свайго Іваначку, і здзіўленне: “Няўжо яе сын ужо такі дарослы?”. А потым слёзы, гора, якое ўвайшло ў яе хату са словам «Афганістан». Тут, каля дрэва, сын абняў яе ў апошні раз і сказаў: “Не плач, мама, я хутка вярнуся! А ты, — звярнуўся ён да дуба, — глядзі, не дазваляй маці сумаваць. Застаешся за мяне…” Якою радасцю свяціліся яе вочы, калі прынесла сюды фотаздымак, на якім сын быў зняты ў вайсковым адзенні: “Глядзі, які ён у мяне дужы і прыгожы”. Потым — чаканне і доўгія бяссонныя ночы. I ў дождж, і ў спёку падымалася яна на пагорак і малілася, малілася, каб сын вярнуўся жывы і здаровы. Ёй здавалася, што адсюль, з вышыні, хутчэй дойдуць да Бога яе словы. Але ішоў час — і ніводнай вестачкі. I вось аднойчы… У хату зайшоў старшыня калгаса. Ён быў нейкі не такі як заўсёды, перамінаўся з нагі на нагу і ніяк не мог пачаць гаворку. “Што гэта з ім?” — мільганула думка. I тут толькі заўважыла ў яго руках паперку і ўжо не магла адвесці ад яе вачэй. Жудасць апанавала ўсё яе нутро, калі пачула: “Трымайся, маці…” Потым, як у нейкім страшэнным непатрэбным сне: такі нудны і непрыемны голас старшыні, яна ніяк не можа зразумець, што ён гаворыць. I гул, надакучлівы гул у галаве: “Прапаў без вестак…” Ішоў час. Кожны дзень у адну і тую гадзіну выходзіла яна сустракаць паштальёна, моўчкі стаяла каля веснічак, калі ён (у каторы раз) абыходзіў яе хату. Потым, цяжка перастаўляючы ногі, ішла на пагорак. Тут было спакойна і ціха. Зрэдку падасць голас птушка ды ціха-ціха шапаціць лісцё. “…Дзень добры, сынку. Ізноў вясна прыйшла, а ты ўсё не вяртаешся. Якая прыгажосць навокал, як пахне маладая траўка, а цябе ўсё няма. Ленка твая пайшла ўжо замуж. Летась, на другі дзень стрэчання вяселле спраўлялі… Я здалёк дзівілася. Ты не крыўдуй, сынок, на яе, яна доўга цябе чакала. Тры гады пасля той страшэннай весткі… А ты ведаеш, колькі дзяўчат павырастала? Ды такія ўсе прыгожыя, як кветкі ў лузе. Знойдзем і табе нявесту, ты толькі вяртайся хутчэй, сынок!”. Усё мінулае праплыло ў яе перад вачыма за нейкія хвіліны. Там, ва ўспамінах, было ўсё яе жыццё. Вывеў з задумення голас трактарыста: “Ну што, старая, адпачыла крыху і хопіць, ідзі дадому, а нам працаваць трэба!”. Нейкімі шклянымі ад застылых слёз вачыма глядзела яна на хлопцаў, нават не супраціўлялася, калі тыя пад-нялі яе за рукі з зямлі і адвялі ўбок, далей ад дрэва. Толькі з’явілася нейкае новае адчуванне велізарнай пустэчы ў душы і сэрцы, якую раптам запоўніў рэзкі гул трактара… Пад націскам бульдозера затрашчалі карані, дрэва па-хілілася, але ўсё яшчэ ўпарта прадаўжала трымацца за жыццё. Стогн запоўніў наваколле і яшчэ — трэск галля… Ёй здалося, што гэта не карані вырываюць з зямлі, а рвуць яе жылы, яны напружваюцца і трашчаць, выдаючы стогн. Неймаверны боль сцяў усё цела. Паплыў перад вачыма кудысьці бульдозер, закружылася дрэва ўсё хутчэй і хутчэй. “Ды гэта ж не дрэва, гэта твар сына. Гэта ж Іванка, жывы і здаровы!..” I не чула ўжо яна, як сухія, патрэсканыя губы прашапталі: — Даруй, сынок!..

Святлана ДЗЯДУШКА.